Gorący temat poprzedniej zimy (i jeszcze wcześniejszej…) powraca z przytupem. I nie, nie chodzi nam wcale o termin przesłuchania Zbigniewa Ziobry przez sejmową komisję śledczą – a o wdrożenie europejskiego aktu o wolności mediów, czyli EMFA.

Nowe technologie wzniosły możliwości nadzoru na wyższy poziom. Oprogramowanie szpiegujące może być wykorzystane do ścigania zarówno przestępców (w tym zakresie wierzymy służbom na słowo), jak i dziennikarzy (na co są dowody). Mimo apeli organizacji broniących praw człowieka Unia Europejska nie zdecydowała o moratorium na Pegasusa i na podobne technologie, pozostają więc one realnym zagrożeniem m.in. dla wolności mediów. Dlatego EMFA wprowadza ograniczenia dotyczące stosowania takich narzędzi.

Jakie? Przede wszystkim państwo, którego służby chcą zastosować wspomniane rozwiązania, powinno gwarantować „środki ochrony praw” osobom poddanym ingerencji w prywatność – czyli np. prawo do informacji, że były one inwigilowane. Konieczne jest także uzyskanie zgody niezawisłego sądu na zastosowanie takiej formy inwigilacji. „Oprogramowanie do inwazyjnego nadzoru” będzie można stosować tylko w przypadku najpoważniejszych przestępstw.

Spodziewaliśmy się, że przygotowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego koncepcja wdrożenia EMFA do polskich przepisów nie będzie doskonała. Ale (przynajmniej jeśli chodzi o kwestię szpiegowania dziennikarzy) nie spodziewaliśmy się takich słów:

„Wszystkie te elementy dotyczą aktualnie obowiązujących przepisów krajowych w zakresie prawa karnego i nie wymagają zmian w związku z wejściem w życie rozporządzenia EMFA”.

Innymi słowy: według rządu polskie służby działają pod rzeczywistą kontrolą sądów, a osoby inwigilowane, jeśli uważają, że ich prawa zostały naruszone, mogą się poskarżyć do sądu.

Nie ukrywamy, że podczas wakacji mieliśmy ograniczone moce przerobowe, ale czyżbyśmy przegapili fundamentalną zmianę, na którą czekamy od 15 lat? I nikt nam o tym nie powiedział?!

Otóż… nie. Dziennikarzu lub inna osobo pracująca w mediach – jeśli służby cię inwigilują, to wciąż się o tym nie dowiesz. Procedura wydawania zgody przez sąd nadal jest fikcją. Centralne Biuro Antykorupcyjne używało Pegasusa do inwigilowania m.in. polityków (dziś osoby inwigilowane Pegasusem są wzywane do prokuratury w charakterze świadków lub pokrzywdzonych). Od czasu wykrycia Pegasusa w telefonie Krzysztofa Brejzy prawo nie drgnęło ani o milimetr, a Minister Spraw Wewnętrznych i Koordynator Służb Specjalnych Tomasz Siemoniak (i partyjny kolega inwigilowanego Brejzy) widzi zasadność dalszego rozszerzenia kompetencji służb.

Rok temu ten sam rząd zobowiązał się do wprowadzenia kontroli nad służbami. W maju br., kiedy Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie przeciwko Polsce o inwigilację stwierdził, że polskie służby inwigilują bez kontroli, szef MSWiA powtórzył zobowiązanie do wprowadzenia regulacji. EMFA to doskonały pretekst, żeby przejść od słów do czynów. Rząd jednak – zamiast skorzystać z nadarzającej się okazji – robi spektakularną woltę i mówi, że kontrola jest.

W opinii do koncepcji wdrożenia EMFA, przygotowanej we współpracy z grupą organizacji zajmujących się tematyką wolności mediów, przypomnieliśmy, że służby w Polsce działają poza kontrolą, a także po raz kolejny przedstawiliśmy argumenty, dla których trzeba to zmienić. Przywołaliśmy m.in. stanowiska instytucji takich jak RPO, UODO i TSUE, które podzielają nasz pogląd.